खरीप हंगाम 2024: राज्यातील 80 लाखांहून अधिक शेतकऱ्यांना मिळणार 3848 कोटींची पीक विमा भरपाई महाराष्ट्रातील खरीप हंगाम 2024 मध्ये मोठ्या प्रमाणावर झालेल्या पावसामुळे आणि नैसर्गिक आपत्तीमुळे अनेक शेतकऱ्यांचे पीक नुकसान झाले होते. त्यामुळे राज्य शासनाने शेतकऱ्यांना आधार देण्यासाठी प्रधानमंत्री पीक विमा योजनेअंतर्गत नुकसान भरपाई मंजूर केली आहे. एकूण 80 लाख 53 हजार शेतकऱ्यांना 3848 कोटी रुपयांची भरपाई देण्याचा निर्णय सरकारने घेतला आहे. ही एक ऐतिहासिक भरपाई असून मोठ्या प्रमाणावर शेतकऱ्यांना दिलासा मिळणार आहे.
या योजनेंतर्गत सरकारने विमा कंपन्यांना भरावयाचा हप्ता दोन टप्प्यांमध्ये विभागला आहे. सध्या 73 लाख 54 हजार शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात 343 कोटी रुपये जमा करण्यात आले आहेत. हे पैसे शेतकऱ्यांच्या खात्यावर थेट जमा झाले असून शिल्लक असलेल्या रकमेची प्रक्रिया सुरू आहे. उर्वरित 248 कोटी रुपयांचा दुसरा विमा हप्ता राज्य सरकारने विमा कंपन्यांना दिल्यानंतरच शेतकऱ्यांच्या खात्यात हे पैसे जमा होतील, असं कृषी विभागाने स्पष्ट केले आहे.
या भरपाईचा निर्णय चार वेगवेगळ्या ट्रिगरच्या आधारे घेण्यात आला आहे. हे ट्रिगर्स म्हणजे पीक विमा योजनेंतर्गत नुकसान मूल्यांकन करण्याचे निकष आहेत. त्या ट्रिगर्सनुसार खालीलप्रमाणे भरपाई मंजूर करण्यात आली आहे:
1. स्थानिक नैसर्गिक आपत्ती ट्रिगर अंतर्गत 56 लाख 52 हजार शेतकऱ्यांना एकूण 2840 कोटी रुपये मंजूर झाले आहेत. अतिवृष्टी, पूर, वादळ, गारपीट यांसारख्या घटनांमुळे पीकाचे नुकसान झाले असल्यास ही भरपाई मिळते. ही एकूण मंजूर भरपाईत सर्वात मोठी वाटा असलेली भरपाई आहे.
2. हंगामातील प्रतिकूल हवामान ट्रिगर अंतर्गत 19 लाख 38 हजार शेतकऱ्यांना एकूण 712 कोटी रुपयांची भरपाई मंजूर झाली आहे. हवामानातील अनिश्चिततेमुळे, उशिरा पडणारा पाऊस किंवा दीर्घ काळ दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण झाल्यास या ट्रिगरच्या माध्यमातून नुकसान भरपाई केली जाते.
3. पीक काढणी पश्चात नुकसान ट्रिगरच्या अंतर्गत 2 लाख 88 हजार शेतकऱ्यांना 277 कोटी रुपये भरपाई मंजूर झाली आहे. पीक काढणीनंतर वाहतूक, साठवणूक यामध्ये झालेल्या नुकसानीसाठी ही भरपाई दिली जाते.
4. पीक कापणी प्रयोग ट्रिगरच्या आधारे 1 लाख 74 हजार शेतकऱ्यांना एकूण 18 कोटी रुपये भरपाई मंजूर झाली आहे. पीक कापणी प्रयोग म्हणजे कृषी खात्याच्या अधिकाऱ्यांनी विविध गावांमध्ये केलेल्या प्रयोगांच्या आधारावर नुकसान ठरवले जाते.
या चार ट्रिगरमधून आतापर्यंत शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा झालेली भरपाई खालीलप्रमाणे आहे:
स्थानिक नैसर्गिक आपत्ती ट्रिगरद्वारे 54 लाख 13 हजार शेतकऱ्यांच्या खात्यात 2684 कोटी रुपये जमा झाले आहेत. यातील मोठा भाग पहिल्या टप्प्याच्या भरपाईत आहे. उर्वरित 155 कोटी रुपये अजून भरायचे आहेत.
प्रतिकूल हवामान ट्रिगरद्वारे 18 लाख 92 हजार शेतकऱ्यांना 707 कोटी रुपये मिळाले आहेत. उरलेले 5 कोटी रुपये लवकरच जमा होतील.
काढणी पश्चात नुकसान ट्रिगर अंतर्गत 2 लाख 19 हजार शेतकऱ्यांना केवळ 39 कोटी 49 लाख रुपये मिळाले आहेत, तरी अजून 237 कोटी रुपयांची भरपाई बाकी आहे.
पीक कापणी प्रयोग ट्रिगरच्या अंतर्गत 25 हजार 272 शेतकऱ्यांच्या खात्यात यातील काही रक्कम जमा झाली आहे. 18 कोटी मंजूर रकमेपैकी अजून बराचसा भाग भरायचा आहे.
कृषी विभागाच्या माहितीनुसार, उर्वरित भरपाई लवकरच सर्व पात्र शेतकऱ्यांच्या खात्यांमध्ये जमा केली जाईल. यासाठी राज्य सरकारने विमा कंपन्यांना दुसरा हप्ता देण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे. हा हप्ता पूर्ण झाल्यानंतर उर्वरित 248 कोटी रुपयांचा भार सरकारकडून विमा कंपन्यांना देण्यात येईल आणि त्यानंतर शेतकऱ्यांना तो लाभ मिळेल.
पीक विमा योजना ही शेतकऱ्यांसाठी संकट काळात मोठा आधार असते. 2024 मध्ये खरीप हंगामामध्ये झालेल्या हवामान बदलामुळे आणि अतिवृष्टीमुळे राज्यातील लाखो शेतकऱ्यांना मोठे नुकसान सहन करावे लागले. या योजनेमुळे त्यांना काही प्रमाणात आर्थिक आधार मिळणार आहे. कृषी विभाग आणि विमा कंपन्या यांच्यातील समन्वयामुळे या योजनेची अंमलबजावणी वेगाने होत आहे.
या योजनेंतर्गत मंजूर झालेली 3848 कोटी रुपयांची भरपाई राज्य सरकारच्या दृष्टीने एक मोठे आर्थिक पाऊल आहे. एवढ्या मोठ्या प्रमाणात शेतकऱ्यांना मदत मिळणे ही एक सकारात्मक बाब आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना नव्या हंगामासाठी तयारी करता येईल आणि आर्थिक अडचणी काही प्रमाणात दूर होतील.
शेवटी, पीक विमा योजना ही केवळ आकड्यांवर आधारित योजना नसून ही शेतकऱ्यांना दिलासा देणारी योजना आहे. ही योजना वेळेवर अंमलात आणणं, पात्र शेतकऱ्यांपर्यंत मदतीचा पैसा पोहोचवणं आणि प्रक्रियेत पारदर्शकता राखणं याची जबाबदारी राज्य सरकारने यशस्वीरीत्या पार पाडली आहे. शेतकऱ्यांना आता अपेक्षा आहे की उर्वरित रक्कम लवकरच त्यांच्या खात्यांमध्ये जमा होईल. तसेच पुढील हंगामात देखील सरकार अशाच पद्धतीने साथ देईल.